Czym jest Zbiór strategii MultiMemo i jak z niego korzystać?
Niniejszy zbiór strategii składa się z tekstów i studiów przypadków przedstawiających najlepsze praktyki pracy z trudnym dziedzictwem w sposób inkluzyjny i intersekcjonalny. Inspirację dla niego stanowiła koncepcja „pamięci wielokierunkowej” Michaela Rothberga, opisująca „sposoby konceptualizowania tego, co dzieje się, gdy różne historie skrajnej przemocy konfrontują się ze sobą w przestrzeni publicznej. Uznając trudności i kontestacje towarzyszące publicznym artykulacjom pamięci, teoria ta stara się wyjaśnić jej dynamikę, nieograniczającą się jedynie do reprodukowania warunków grup partyzanckich zaangażowanych w te walki”¹.
W myśl tej koncepcji, wspomnienia „nie muszą wykluczać się wzajemnie z przestrzeni publicznej”; przeciwnie – „mogą oddziaływać produktywnie poprzez negocjacje, wzajemne odniesienia i zapożyczenia” ². Jak podkreśla Rothberg, w wyniku konfliktu pamięci nie ubywa, lecz przybywa – dotyczy to również zmarginalizowanych tradycji pamięciowych. Wielokierunkowość opisuje zatem koncepcje i zjawiska, które zachodzą jednocześnie w wielu kierunkach lub wzajemnie na siebie wpływają. W kontekście kultury pamięci odnosi się do idei, że różne wspomnienia i wydarzenia historyczne nie istnieją w izolacji, lecz mogą na siebie wpływać, nakładać się lub nawet oddziaływać na siebie. Pamięć wielokierunkowa może ułatwiać konstruktywny dialog różnych traum historycznych, przy jednoczesnym zachowaniu unikalności każdego z wydarzeń, pamięci o których nie powinny rywalizować.
Dialog pomiędzy tymi wspomnieniami jest wskazany, aby lepiej zrozumieć złożoność historii i różnorodność perspektyw, które obejmuje. Rothberg stanowczo przestrzega przed traktowaniem kultury pamięci jako gry o sumie zerowej, w której uznanie pamięci jednej grupy odbywa się kosztem pamięci innej. Zamiast tego przedstawia on wizję kultury pamięci jako przestrzeni, w której różne wspomnienia i perspektywy mogą współistnieć, wzajemnie się wzbogacać. W tym sensie uznanie pamięci jednej grupy nie powinno umniejszać pamięci innej, lecz przyczyniać się do pełniejszego i bardziej różnorodnego zrozumienia przeszłości.
W projekcie MultiMemo próbowaliśmy przetestować tę koncepcję w praktyce, pracując z miejscami, w których nakłada się na siebie wiele trudnych historii. Mamy świadomość, że w zależności od kontekstu wyniki zastosowania tego podejścia do danego miejsca mogą być różne – Zbiór przedstawia wybrane próby, aby zilustrować, w jaki sposób i w jakiej mierze jedna pamięć może wspierać wyrażanie innej, równie trudnej.
Zbiór strategii umożliwia zapoznanie się z przykładami takich innowacyjnych praktyk jak:
- zielone upamiętnienia: interwencje upamiętniające z użyciem roślin i zagospodarowania terenu;
- performatywne działania upamiętniające;
- działania edukacyjne łączące zaangażowanie społeczności, sztukę i aktywizm;
- praca z wrażliwym dziedzictwem – ludzkimi szczątkami czy obiektami sakralnymi w kolekcjach uniwersyteckich i muzealnych;
- cyfrowa dokumentacja dóbr kultury, wykorzystująca technikę skanowania 3D, fotogrametrię, fotografię i modelowanie 3D;
- działania partycypacyjne i aktywności skierowane do wielu interesariuszy;
- inne eksperymentalne formaty opracowane w trakcie projektu
Zbiór strategii MultiMemo powstał w ramach projektu „MultiMemo”. Prezentuje refleksje, studia przypadków oraz najlepsze praktyki, które wyłoniły się z działań realizowanych w Polsce, Belgii i Niemczech w czasie trwania projektu, a także z wkładu eksperckiego i rozpoznania stanu wiedzy, o którym dyskutowano z różnymi interesariuszami podczas wydarzeń projektowych i w innych okolicznościach. Koncepcjami i strategiami omówionymi w Zbiorze dzieliliśmy się z ekspertami ds. dziedzictwa, aktywistkami, decydentami, polityczkami oraz liderami społeczności podczas wydarzeń służących rozpowszechnianiu wiedzy.
Zbiór strategii MultiMemo to zestaw najlepszych praktyk intersekcjonalnego podejścia do pamięci o Zagładzie, które mogą być ponownie wykorzystywane, modyfikowane i dostosowywane do konkretnego kontekstu i potrzeb społeczności oraz sieci aktywistek pamięciowych i ekspertów wspierających dalsze działania w tym polu.
Osoby zainteresowane podobnymi zasobami zachęcamy do zapoznania się z naszym Przewodnikiem pracy z trudnym dziedzictwem, będącego efektem dofinansowaniego przez Unię Europejską projektu NeDiPa: Negotiating Difficult Pasts i dostępnego tutaj: [link]
___________________
¹ Michael Rothberg, “Multidirectional memory”, Témoigner. Entre histoire et mémoire [Online], 119 | 2014, Online since 01 January 2016, connection on 31 March 2025. URL: http://journals.openedition.org/temoigner/1494; DOI: https://doi.org/10.4000/temoigner.1494. Rothberg rozbudowuje swoją teorię w przełożonej na język polski książce. Por. M. Rothberg, Pamięć wielokierunkowa. Pamiętanie Zagłady w epoce dekolonizacji, przeł. Katarzyna Bojarska, IBL PAN, Warszawa 2015.
² Michael Rothberg, “Multidirectional memory”, Témoigner. Entre histoire et mémoire [Online], 119 | 2014, dz. cyt.