Kontekst
Nieistniejący dziś Plac Estery był przed 1939 rokiem, a częściowo także w czasie okupacji, centrum żydowskiego życia w Chrzanowie (Polska). Jego kres przyniósł rok 1943 i likwidacja tutejszego getta. W 1973 decyzją komunistycznych władz wysadzono znajdującą się tam wciąż Wielką Synagogę. Natomiast w 2018 roku wycięto wierzbę górującą nad ukrytymi pod ziemią fundamentami synagogi.
W 2020 roku, w okresie pandemii, troje artystów połączyło siły, aby przywrócić pamięć o lokalnej, polsko-żydowskiej historii Chrzanowa w duchu zielonych upamiętnień. Artystyczne trio: chrzanowianki Katarzyna Sala i Marta Sala oraz Robert Yerachmiel Sniderman, którego przodkowie pochodzili z Warszawy, Jarosławia i Rzeszowa, zainicjowało projekt Wierzba Estery / Esther’s Willow. Dwa lata później ulicami Chrzanowa przeszedł milczący marsz, a w miejscu wyciętej wierzby i wyburzonej synagogi pojawił się żywy pomnik pamięci: wierzba Estery.
Zorganizowana w 2024 roku wystawa Wierzba Estery nawiązywała do tych wydarzeń, prezentując opowieść o wspólnej międzykulturowej i międzypokoleniowej pamięci społeczności Chrzanowa oraz symbolice i właściwościach wierzby, którą do celów leczniczych wykorzystywali na przestrzeni wieków zarówno Żydzi, jak i Słowianie.
Najważniejsze aspekty projektu
- Ponowne zintegrowanie lokalnej społeczności wokół już znanego, oswojonego projektu upamiętniającego.
- Wydobycie długofalowego potencjału projektów celebrujących wielokulturowe dziedzictwo mniejszych ośrodków miejskich.
- Interdyscyplinarny charakter projektu, angażujący różne instytucje miejskie, społeczność lokalną, artystyczną i aktywistyczną.
Wyzwania
- JAK podtrzymać zainteresowanie długofalowym projektem związanym z lokalną, polsko-żydowską historią?
- JAK zaktualizować wymowę projektu i umiędzynarodowić zasięg jego oddziaływania?
- JAK dotrzeć z projektem pamięciowo-artystycznym do młodszego grona odbiorców?
Rozwiązania
- Zorganizowanie otwartego, oficjalnego wydarzenia z udziałem lokalnej społeczności oraz instytucji miejskich.
- Rozbudowanie dotychczasowych, polsko-żydowskich kontekstów projektu o odniesienia do innych języków, kultur, grup mniejszościowych.
- Zorganizowanie cyklu spotkań przeznaczonych dla młodzieży szkolnej, wprowadzających do tematyki zielonych upamiętnień i umożliwiających bezpośrednie zaangażowanie.
Opis
Między 4 października 31 listopada 2024 r. w Miejskiej Bibliotece Publicznej w Chrzanowie (Polska) prezentowano wystawę Wierzba Estery, poświęconą zielonemu upamiętnieniu Marty Stanisławy Sali, Katarzyny Sali i Roberta Yerachmiela Snidermana zapoczątkowanemu w 2020 roku.
Wystawę – dokumentującą projekt, prezentującą jego artystyczne, historyczne i społeczne konteksty – wzbogacono o dodatkowe, wielokulturowe punkty odniesienia: plakat z tytułem projektu zapisanym w różnych językach, palimpsestowe wiersze w różnych językach, dedykacja nawiązująca do napiętej sytuacji geopolitycznej, artystyczna kompozycja odnosząca się do motywu wierzby, która powstała na tkaninie z recyklingu, użytej wcześniej w Berlinie podczas warsztatów z dziećmi z doświadczeniem uchodźczym.
Wernisaż wystawy stał się okazją do ponownej integracji społeczności Chrzanowa wokół wspólnej, polsko-żydowskiej historii miasta oraz jej oficjalnej celebracji. Obecność obu artystek podczas wydarzenia podniosła jego prestiż i podkreśliła osobisty wymiar projektu, a dzięki specjalnym prelekcjom i dwóm materiałom wideo (zawierającym rozmowy z mieszkańcami i mieszkankami z okresu prac nad projektem oraz podziękowania nieobecnego artysty dla wszystkich zaangażowanych osób i instytucji) podkreślono wspólny wkład w realizację projektu oraz jego wymowę – zarazem regionalną, jak i uniwersalną.
Zorganizowanie cyklu spotkań dla młodzieży szkolnej, składających się z krótkiej prelekcji przybliżającej historię projektu oraz oprowadzania po wystawie, umożliwiło dotarcie do młodszego pokolenia i zwrócenie uwagi na istnienie alternatywnych – względem tradycyjnych lekcji historii czy lekcji muzealnych – form pracy z lokalnym dziedzictwem i wielokulturową pamięcią.
Wnioski
- Celebrowanie wielokulturowego dziedzictwa mniejszych ośrodków miejskich stwarza okazję do integrowania lokalnej społeczności wokół historii grup mniejszościowych i stymuluje postawy tolerancji i wzajemnego szacunku.
- Wykorzystanie już istniejących sieci lokalnych kontaktów i ponowne zaangażowanie sprawdzonych partnerów wzmacnia istniejące współprace i poczucie współodpowiedzialności za przebieg długofalowych projektów.
- Specjalne oprowadzania dla młodzieży pozwalają poznać szerszy kontekst projektu i poza walorem artystycznym, a także zyskać niezbędną wiedzę historyczną dotyczącą realizowanej lokalnie inicjatywy oraz wzmocnić kompetencje społeczne.
Więcej informacji
Współorganizatorem projektu była Miejska Biblioteka Publiczna w Chrzanowie, a jego partnerami: Muzeum im. Ireny i Mieczysława Mazarakich w Chrzanowie oraz Miejskie Centrum Kultury i Sztuki w Chrzanowie.
Więcej informacji o projekcie Wierzba Estery: https://festivalt.com/project/wierzba-estery/
Fanpage projektu na Facebooku: https://www.facebook.com/WierzbaEsteryEsthersWillow
Fanpage projektu na Instagramie: https://www.instagram.com/estherswillow/
Finansowanie
Wydarzenie organizowane w ramach projektu „MultiMemo: Multidirectional Memory, Remembering for Social Justice”, który jest współfinansowany przez Unię Europejską z programu Citizens, Equality, Rights and Values (CERV 2021-2027).
Fotografie – Agnieszka Keska