Żydowscy kolekcjonerzy sztuki w Breslau
Uruchomienie bazy danych online i seria webinarów
Program wydarzenia
Działania mające na celu upowszechnianie i aktualizację wiedzy o żydowskich kolekcjonerach sztuki w przedwojennym Breslau (Niemcy), obecnie we Wrocławiu (Polska), poprzez stworzenie internetowej bazy danych i serii webinariów promujących i omawiających bazę danych, a także szersze tematy inspirowane tym historycznym rozdziałem. Inicjatywa ta, prowadzona we współpracy UMF i historyczki sztuki dr Magdaleny Palicy, opiera się na badaniach rozpoczętych ponad dekadę temu w ramach projektu „Kolekcje śląskie”. Baza danych, pierwotnie stworzona przez dr Palicę, została utracona z powodu braku funduszy. Jej odnowiona wersja nie tylko przywraca jej badania, ale także pozwala na dalszą rozbudowę poza ich pierwotny zakres. W ramach organizacji webinarów publicznych UMF nawiązało współpracę z Żydowskim Muzeum Galicja w Krakowie.
Inicjatywa podkreśla wyjątkowość i globalne znaczenie tych przedwojennych kolekcji, jednocześnie odnosząc się do procesów dewaluacji, konfiskaty i sprzedaży dzieł sztuki pod rządami nazistowskimi. Bada również obecne wysiłki restytucyjne dotyczące żydowskiego majątku ruchomego w Polsce i innych krajach UE. Przez dziesięciolecia te kolekcje pozostawały nieznane w Polsce (i we Wrocławiu), padając ofiarą podwójnego wykluczenia. Najpierw, w okresie nazistowskim, zostały skonfiskowane jako własność żydowska w trakcie prześladowań Żydów w Niemczech w latach 30. XX wieku. Później, po powojennej zmianie granic, komunistyczna propaganda polska wymazała je z dyskursu publicznego, określając je jako „dziedzictwo niemieckie”. W rezultacie ich historia została stłumiona, pozostawiając ich znaczenie w dużej mierze pominięte. Przywracając te kolekcje i ich historię opinii publicznej, projekt stanowi znaczącą zmianę w zbiorowej pamięci Wrocławia. Kwestionuje on długotrwałe narracje, przywraca zapomnianą część dziedzictwa kulturowego miasta i uznaje wkład żydowskich kolekcjonerów w artystyczne dziedzictwo Breslau.
Obecnie baza danych obejmuje sześciu żydowskich kolekcjonerów sztuki z Wrocławia — Kolkera, Landerera, Lewina, Littmanna, Sachsa i Silberberga — wraz z dziełami sztuki, które zebrali. Każdy kolekcjoner ma własną podstronę. Baza danych jest dostępna w języku polskim i angielskim jako podstrony na stronie internetowej UMF.
- Magdalena Palica
Baza danych została uruchomiona 29 kwietnia 2024 r. podczas webinarium z dr Magdaleną Palicą. Oprócz wprowadzenia do witryny internetowej, webinarium otwierające koncentrowało się na przedstawieniu żydowskich kolekcjonerów sztuki z Breslau i pokazaniu przykładów ich kolekcji. Bezpośrednim rezultatem webinarium było nawiązanie kontaktu z dziennikarzem lokalnej gazety, który później napisał artykuł na temat webinarium, dalej rozpowszechniając jego ustalenia.
Znaczenie tematu i nasze zaangażowanie w rozpowszechnianie wiedzy wśród opinii publicznej i pogłębianie jej poprzez dyskusje ekspertów skłoniły nas do zorganizowania serii webinariów pod zbiorczym tytułem „Żydowscy kolekcjonerzy z Breslau – niemieccy Żydzi w powojennej zbiorowej pamięci miasta”. Wydarzenia te nie tylko miały na celu uczynienie tematu bardziej przystępnym, ale także sprzyjały akademickiemu dialogowi poprzez zaproszenie ekspertów w tej dziedzinie do dzielenia się swoimi spostrzeżeniami i perspektywami.
- Magdalena Palica
Rozmowa z dr Bożeną Steinborn i dr Magdaleną Palicą. 20 czerwca 2024 r. odbyło się webinarium, w którym dr Magdalena Palica rozmawiała z dr Bożeną Steinborn, cenioną historyczką sztuki i muzealniczką.
- Magdalena Palica
- Christhardt Henschel
- Marek Nuckowski
Podczas tego webinarium zgłębiano koncepcję pamięci miejsca, a następnie omawiano konkretne studia przypadków, w tym wille Leo Lewina, Maxa Silberberga i rodziny Landerer. Dr Magdalena Palica przedstawiła analizę historycznego i artystycznego znaczenia tych miejsc, a dr Christhardt Henschel, historyk z Niemieckiego Instytutu Historycznego w Warszawie, przedstawił perspektywę badań nad pamięcią. Ponadto youtuberzy zajmujący się eksploracją miejską (urbex) podzielili się swoimi doświadczeniami w zakresie angażowania się w praktykę pamięci
- Małgorzata Okupnik
- Kamilla Biskupska
- Magdalena Szmida-Półbratek
W dyskusji wzięli udział wybitni eksperci z różnych dziedzin: dr hab. Małgorzata Okupnik (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu), dr Kamilla Biskupska (Instytut Socjologii Uniwersytetu Wrocławskiego) oraz mgr Magdalena Szmida-Półbratek, kuratorka Muzeum Sztuki Mieszczańskiej we Wrocławiu. Wydarzenie wywołało inspirującą dyskusję na temat roli przedmiotów jako cichych świadków historii, podkreślając, w jaki sposób kultura materialna przechowuje narracje osobiste i zbiorowe. Podkreśliło ono również znaczenie dziedzictwa materialnego w kształtowaniu naszego rozumienia przeszłości.
- Agnieszka Kastora
- Diana Riznyk
statnie otwarte dla publiczności webinarium poświęcone było ochronie dziedzictwa kulturowego, w tym zabytków, dzieł sztuki, przedmiotów gospodarstwa domowego i rodzinnych pamiątek, w obliczu katastrof — czy to wojny, powodzi, czystek etnicznych czy katastrof naturalnych. Aby zbadać te tematy, zaprosiliśmy trzy specjalistki: prof. dr hab. Agnieszkę Kastory (Uniwersytet Jagielloński, Kraków) i Dianę Riznyk — członkinię zarządu Fundacji Zustricz.